Cá cóc Cao Bằng – Loài lưỡng cư quý hiếm đang suy giảm nghiêm trọng

Cá cóc Cao Bằng (Tylototriton koliaensis) là một loài lưỡng cư đặc hữu, hiện chỉ được ghi nhận tại vùng núi Phia Oắc - Phia Đén thuộc tỉnh Cao Bằng, đang đứng trước nguy cơ suy giảm nghiêm trọng và thậm chí có nguy cơ tuyệt chủng cục bộ nếu không được bảo vệ kịp thời bằng các biện pháp bảo tồn phù hợp.

Loài này từng hiện diện phổ biến tại các vũng nước nhỏ trong rừng núi cao, nơi có khí hậu ẩm mát, độ cao lớn và nguồn nước ổn định quanh năm - những điều kiện lý tưởng cho chu trình sinh sản và phát triển của loài.

Trước đây, nhiều vũng nước tại Phia Đén từng ghi nhận hàng chục cá thể cá cóc sinh sống tập trung, phản ánh một quần thể có mật độ cao và tính ổn định sinh thái. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, theo phản ánh từ người dân địa phương và các cuộc khảo sát của Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, số lượng cá cóc đã sụt giảm nghiêm trọng. Hiện tại, nhiều điểm chỉ còn phát hiện vài cá thể, thậm chí không còn ghi nhận sự hiện diện của loài, đây là dấu hiệu rõ ràng cho thấy quần thể đang suy thoái nhanh chóng.

Cá cóc được gom tạm để ghi hình, sau đó tái thả, cho thấy mật độ cao tại vũng nước tự nhiên. (Ảnh do người dân cung cấp).

Hình ảnh cá cóc được người dân gom tạm vào chậu để ghi hình rồi tái thả là minh chứng sống động cho thực tế trước kia từng có sự tập trung đông đúc tại các vũng nước tự nhiên,  điều giờ đây hiếm khi quan sát được. Sự suy giảm này chủ yếu bắt nguồn từ mất sinh cảnh do các hoạt động canh tác nông nghiệp, khai thác rừng, xây dựng đường giao thông, chăn thả gia súc tự do và chuyển đổi mục đích sử dụng đất. Các vũng nước - nơi sinh sản chính của loài - bị san lấp, ô nhiễm hoặc biến đổi thủy văn, dẫn đến mất nơi đẻ trứng, trú ẩn và phát triển của cá thể non.

Mặc dù cá cóc Cao Bằng có giá trị sinh thái cao, đóng vai trò chỉ thị môi trường trong các hệ sinh thái rừng ẩm núi cao, nhưng loài vẫn chưa được đưa vào danh sách các loài nguy cấp trong Sách đỏ Việt Nam, và hiện cũng chưa có biện pháp bảo tồn cụ thể nào được triển khai. Trong nghiên cứu mô tả loài mới công bố năm 2024, các nhà khoa học đã đề xuất đưa loài này vào danh mục Nguy cấp (EN) theo tiêu chuẩn IUCN, nhằm thu hút sự quan tâm và hành động bảo tồn kịp thời.

Trước tình trạng suy giảm đáng báo động, cá cóc Cao Bằng cần được xem là một đối tượng ưu tiên trong các chương trình bảo tồn đa dạng sinh học vùng núi Đông Bắc. Việc điều tra, giám sát quần thể, xác lập vùng sinh cảnh trọng điểm, xây dựng hành lang bảo tồn và nâng cao nhận thức cộng đồng địa phương là các bước đi cần thiết và cấp bách. Nếu không có các hành động cụ thể và đồng bộ, loài cá cóc quý hiếm này hoàn toàn có thể biến mất khỏi hệ sinh thái Việt Nam trong tương lai gần.

Tin bài: Lê Xuân Sơn, Viện Sinh thái nhiệt đới