Ghi nhận đầu tiên về các loài ốc thuộc họ Eulimidae cộng sinh trên sao biển đuôi rắn ở quần đảo Trường Sa

Họ ốc Eulimidae là nhóm động vật chân bụng cộng sinh đa dạng, hầu hết các loài thuộc họ này xuất hiện ở vùng biển nhiệt đới, nhưng còn chưa được nghiên cứu đầy đủ. Trên thế giới, họ này gồm khoảng 1.500 loài, hầu như chỉ có mối liên hệ toàn bộ các nhóm động vật da gai chính. Nhiều loài Eulimidae ngoại ký sinh thâm nhập vào da của động vật da gai, vòi của chúng vươn tới khoang cơ thể, hệ thống mạch nước hoặc hệ thống tuần hoàn, có thể ăn dịch nhầy, bạch cầu thực bào hoặc mô bên trong của các vật chủ. Một số loài ăn lớp hạ bì của động vật da gai. Các loài Eulimidae nội ký sinh sống trong đường tiêu hóa hoặc khoang ruột già. Ngoài các hoạt động kiếm ăn của chúng, Eulimidae tác động đến vật chủ của nó, gây ra các tổn thương và hình thành mật, ví dụ như ở lớp sao biển, đuôi rắn và huệ biển. Ở Việt Nam Eulimidae còn ít được nghiên cứu. Nghiên cứu trước đây đã ghi nhận được 15 loài, nhưng chỉ có 3 loài phát hiện được cùng vật chủ của chúng.

Tháng 6 năm 2019, trong chuyến khảo sát đa dạng sinh học biển ở quần đảo Trường Sa của Trung tâm Nhiệt đới Việt-Nga đã thu được hai mẫu sao biển đuôi rắn Ophiothrix (Acanthophiothrix) purpurea có các loài ốc thuộc họ Eulimidae. Các mẫu sao biển này bắt gặp trên bề mặt hai tập đoàn san hô mềm ở độ sâu 20-25 m trên sườn dốc đứng gần đảo Trường Sa Đông.

Sao biển đuôi rắn Ophiothrix (Acanthophiothrix) purpurea trên các tập đoàn san hô khác nhau: a - Stereonephtya sp., b - Sinularia sp. (Ảnh: Deart Y.V.)

Kết quả nghiên cứu cho thấy, lần đầu tiên ghi nhận được hai loài ốc Stilapex zebra và Pyramidelloides sp. (họ Eulimidae) trên cánh tay của loài sao biển đuôi rắn. Các nghiên cứu trước đây, chỉ phát hiện được các loài ốc thuộc họ Eulimidae trên lớp đuôi rắn Ophiuroidea ở khu vực miền Trung Việt Nam (vịnh Nha Trang), trong khi nghiên cứu này lần đầu ghi nhận mối quan hệ cộng sinh giữa loài ốc họ Eulimidae và lớp đuôi rắn Ophiuroidea từ một khu vực khác của Biển Đông - quần đảo Trường Sa. Đối với sao biển đuôi rắn đây cũng là lần đầu ghi nhận được là vật chủ của cả hai loài ốc Stilapex zebra và Pyramidelloides sp. Điều này có thể đặt ra giả thiết rằng, sao biển đuôi rắn Ophiothrix (Acanthophiothrix) purpurea là một loài công sinh chung với nhiều vật chủ cấp cao (chủ yếu là san hô mềm). Nếu như vậy, có thể coi đây là một ví dụ rất đáng quan tâm về siêu cộng sinh giữa các loài động vật không xương sống di động: sao biển đuôi rắn là sinh vật cộng sinh của san hô mềm và ốc Eulimidae là sinh vật cộng sinh của sao biển đuôi rắn.

Ốc họ Eulimidae trên tay của sao biển đuôi rắn: a - 2 mẫu của loài Stilapex zebra và 3 mẫu của Pyramidelloides sp., b - 3 mẫu của loài Pyramidelloides sp. (Ảnh: Deart Y.V.)

Vỏ của các loài ốc họ Eulimidae từ sao biển đuôi rắn Ophiothrix (Acanthophiothrix) purpurea: a - loài Stilapex zebra, con cái; b - loài Pyramidelloides sp. (Ảnh: Mekhova E.S.)

Nguồn tài liệu: Dgebuadze P.Y., Deart Y.V., Do Huu Quyet, 2020. First record of eulimids on brittle stars from Spratly Islands. Symbiosis, 81(2): 201-205. DOI:10.1007/s13199-020-00694-9

Người dịch: Nguyễn Quốc Khánh/Viện Sinh thái nhiệt đới