Ghi nhận loài chim quý hiếm có nguy cơ bị tuyệt chủng tại Vườn quốc gia Ba Bể

Tháng 03 năm 2025, cán bộ nghiên cứu Viện Sinh thái Nhiệt đới thuộc Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga đã ghi nhận một đôi Vịt mỏ nhọn tại hồ Ba Bể thuộc Vườn quốc gia Ba Bể, tỉnh Bắc Cạn, chúng đang dừng chân kiếm ăn trong quá trình di cư. Đây là loài chim rất quý hiếm có nguy cơ bị tuyệt chủng cao.

Vịt mỏ nhọn (Mergus squamatus Gould, 1864) thuộc họ Vịt (Anatidae) trong bộ Ngỗng (Anseriformes), có tên tiếng Anh là Scaly-sided Merganser. Đây là một trong số những loài chim có kích thước cơ thể khá lớn, dao động từ 52 cm đến 58 cm. Chim trống có mỏ và chân màu đỏ, đầu màu xanh đen, gáy điểm các lông đen, phần thân trên màu đen, ngực và bụng màu trắng, hai bên sườn có các vệt lông hình vảy màu đen nhạt. Chim mái có đầu và gáy màu hung vàng, phần thân trên màu xám nhạt, cổ họng màu trắng, hai bên ngực và cổ có lông hình vảy màu xám nhạt.

Sinh cảnh sống của Vịt mỏ nhọn tại các khu vực sông lớn, hồ, đầm lầy từ vùng thấp đến vùng cao khoảng 500 m so với mực nước biển. Thức ăn chủ yếu của chúng là cá và một số loài thủy sinh khác. Trên thế giới Vịt mỏ nhọn phân bố ở Hàn Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản, Myanmar, Thái Lan, Trung Quốc, vùng Siberia và Ussuri (Liên bang Nga). Việt Nam được ghi nhận là nơi định cư hoặc di cư của khoảng 26 loài vịt hoang dã, trước đây cũng đã từng ghi nhận Vịt mỏ nhọn dừng chân trong mùa di cư ở vùng Đông Bắc và Tây Bắc.

Hiện nay, quần thể Vịt mỏ nhọn có số lượng rất nhỏ, do nhiều nguyên nhân như sinh cảnh sống bị suy thoái và thu hẹp, nguồn thức ăn bị hạn chế, nạn săn bắt trong mùa di cư. Các chuyên gia ước tính, quần thể Vịt mỏ nhọn di cư qua Việt Nam có số lượng ít hơn 50 cá thể. Theo tiêu chuẩn C2a(i), đây là loài rất quý hiếm, trong Danh lục Đỏ của IUCN xếp ở cấp độ bảo tồn Nguy cấp (EN) có nguy cơ bị tuyệt chủng, đồng thời loài này cũng có trong Phụ lục II của Công ước về các loài di cư (CMS). Tại Việt Nam, Vịt mỏ nhọn có trong Phụ lục IIB của Nghị định số 84/2021/NĐ-CP của Chính phủ về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và thực thi Công ước quốc tế về buôn bán các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp (CITES), trong Sách Đỏ Việt Nam xuất bản năm 2025 xếp ở cấp độ bảo tồn Rất nguy cấp (CR).

Để bảo tồn và phát triển loài Vịt mỏ nhọn nói riêng cũng như các loài chim hoang dã nói chung, cần có các biện pháp quản lý, bảo tồn và bảo vệ nghiêm ngặt, thực hiện nghiêm chỉ thị 04/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ năm 2022 về một số nhiệm vụ, giải pháp cấp bách để bảo tồn các loài chim hoang dã, di cư tại Việt Nam. Theo Điều 234 Bộ luật Hình sự 2015 (được sửa đổi tại điểm a khoản 57 Điều 1 Luật sửa đổi Bộ luật Hình sự 2017), quy định khung hình phạt đối với tội săn bắt trái phép Vịt mỏ nhọn có thể bị phạt tiền, thậm chí bị phạt tù từ 7 đến 15 năm.

Đôi Vịt mỏ nhọn (Mergus squamatus Gould, 1864) tại hồ Ba Bể.

Con trống.

Con mái.

Bài và ảnh: Phạm Hồng Phương (Viện Sinh thái nhiệt đới)