Nghiệm thu đề tài xây dựng phần mềm phân tích hình thái đá tai để định loại và phân chia quần thể cá

Chiều ngày 18/12, tại Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga (Trung tâm), diễn ra buổi nghiệm thu đề tài khoa học “Xây dựng phần mềm phân tích hình thái đá tai để định loại và phân chia quần thể cá”. Đề tài do Chi nhánh Ven biển là đơn vị chủ trì; Trung tá, TS. Vũ Quyết Thành là chủ nhiệm. Buổi nghiệm thu được tổ chức theo hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến với Chi nhánh Ven biển.

Quang cảnh buổi nghiệm thu tại Cơ sở chính.

Đại tá, TS. Phạm Duy Nam, Phó Tổng Giám đốc Trung tâm - Chủ tịch Hội đồng, chủ trì phiên họp. Tham gia phiên họp có các thành viên Hội đồng, đại diện cơ quan quản lý khoa học, đơn vị chủ trì và nhóm thực hiện nhiệm vụ.

Tại buổi nghiệm thu, Trung tá, TS. Vũ Quyết Thành - chủ nhiệm đề tài đã trình bày báo cáo tổng hợp kết quả nghiên cứu, làm rõ mục tiêu, nội dung và những sản phẩm khoa học - công nghệ đạt được. Theo đó, đề tài tập trung xây dựng phần mềm ứng dụng các phương pháp phân tích hình thái đá tai (otolith) nhằm hỗ trợ định loại loài và phân chia quần thể cá một cách khách quan, chính xác, góp phần nâng cao hiệu quả nghiên cứu sinh học biển và quản lý nguồn lợi thủy sản. Cụ thể:

Phần mềm phân tích hình thái đá tai được xây dựng và vận hành ổn định trên môi trường Windows 10/11, đáp ứng đầy đủ các chức năng cơ bản phục vụ nghiên cứu hình thái đá tai cá dựa trên các chỉ số kích thước cơ bản (BDP) và chỉ số hình dạng (SHI). Kết quả đánh giá cho thấy sai số giữa phép đo tự động bằng phần mềm và phép đo thủ công là rất nhỏ, không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa người đo và phần mềm. Đồng thời, phần mềm cho kết quả phân tích nhất quán, ổn định giữa các lần chạy.

Việc sử dụng phần mềm phân tích tự động đã xác định được mức độ khác biệt hình thái trên 16 loài cá biển. Kết quả phân tích MANOVA khẳng định sự khác biệt giữa các loài là có ý nghĩa thống kê đối với cả ba bộ dữ liệu BDP, SHI và tổ hợp BDP-SHI, cho thấy tính hiệu quả và độ tin cậy của phương pháp tiếp cận.

Đối với nghiên cứu phân chia quần thể, phần mềm đã xác định được 3 quần thể của loài Pentapodus setosus. Trong đó, quần thể SC (South Central - khu vực ven biển Nam Trung Bộ) được xác định là nhóm trung gian, có xu hướng gần với quần thể CB (Central Bay - khu vực ven biển Trung Bộ), cho thấy khả năng đây là quần thể chưa phân tách hoàn toàn. Quần thể PQ (Phú Quốc) thể hiện sự tách biệt rõ ràng so với hai quần thể còn lại.

Bên cạnh đó, phần mềm hoạt động hiệu quả khi tích hợp mô hình mạng nơ-ron tích chập (CNN). Kết quả huấn luyện đạt độ chính xác cao, dao động từ 95% đến 100%. Trên tập dữ liệu thử nghiệm gồm 18 loài cá, mô hình nhận dạng hình thái đá tai của phần mềm đạt hiệu suất tốt, với độ chính xác tổng thể lên tới 98,16%. Các kết quả này khẳng định tiềm năng ứng dụng cao của phần mềm trong nghiên cứu định loại loài và phân chia quần thể cá.

Kết quả của nghiên cứu của đề tài được công bố trên 04 bài báo khoa học quốc tế thuộc danh mục ISI/Scopus và 01 bài báo trên tạp chí khoa học uy tín trong nước.

Từ các kết quả đạt được, nhóm nghiên cứu kiến nghị tiếp tục phát triển hướng nghiên cứu tin sinh học; cho phép sử dụng, hoàn thiện và mở rộng mã nguồn phần mềm trong các đề tài cấp cao hơn; đồng thời tiếp tục ứng dụng phần mềm trong xử lý dữ liệu và công bố trên các tạp chí chuyên ngành uy tín nhằm nâng cao giá trị khoa học và tính ứng dụng thực tiễn của đề tài.

Thành viên Hội đồng nhận xét, đánh giá.

Sau khi nghe chủ nhiệm đề tài báo cáo, Hội đồng nghiệm thu đã thảo luận và đánh giá toàn diện các nội dung nghiên cứu cũng như kết quả đạt được. Hội đồng thống nhất nhận định đề tài đã hoàn thành đầy đủ các nội dung theo đề cương được phê duyệt; các sản phẩm đạt được vượt trội cả về chất lượng và số lượng so với thuyết minh ban đầu, đồng thời có thêm một số sản phẩm ngoài đăng ký.

Hội đồng đặc biệt đánh giá cao phần mềm trong việc định dạng các loài cá kinh tế phổ biến, góp phần nâng cao độ chính xác, giảm sự phụ thuộc vào kinh nghiệm chủ quan của người nghiên cứu và hạn chế sai sót trong quá trình định loại. Phần mềm có ý nghĩa khoa học và thực tiễn cao, khả năng ứng dụng tốt trong thực tế; là cơ sở khoa học tin cậy cho các nhà nghiên cứu, cơ sở đào tạo và cơ quan quản lý trong công tác định loại loài, phân chia quần thể cá, cũng như phục vụ quản lý, bảo tồn và khai thác bền vững nguồn lợi thủy sản.

Hội đồng nhất trí nghiệm thu đề tài và đánh giá xếp loại mức “Xuất sắc”; đề nghị đơn vị chủ trì và chủ nhiệm đề tài hoàn thiện báo cáo tổng kết và các sản phẩm, tài liệu, trình phê duyệt theo quy định.