Nghiên cứu sự biến đổi một số đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và một số chỉ dấu sinh học ở bệnh nhân trầm cảm

Chiều 21/11, tại Hà Nội, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga tổ chức họp Hội đồng tư vấn đánh giá, nghiệm thu kết quả đề tài KH&CN cấp Tổng cục Hậu cần - Kỹ thuật về nghiên cứu sự biến đổi một số đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và một số chỉ dấu sinh học ở bệnh nhân trầm cảm; đề tài do Viện Y sinh nhiệt đới chủ trì, đồng chí Thiếu tá, TS. Bùi Thị Hương làm chủ nhiệm.

Đồng chí Đại tá, TS. Phạm Duy Nam, Phó Tổng Giám đốc Trung tâm, Chủ tịch Hội đồng chủ trì phiên họp. Tham gia phiên họp, có các thành viên Hội đồng, đại diện cơ quan quản lý khoa học, đơn vị chủ trì và nhóm thực hiện nhiệm vụ.

Trầm cảm là một rối loạn tâm thần ngày càng phổ biến trên toàn thế giới, được xem là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây mất sức lao động và tử vong, chỉ đứng sau các bệnh tim mạch. Rối loạn này không chỉ làm suy giảm nghiêm trọng cảm xúc, suy nghĩ, hành động mà còn có thể dẫn đến những hành vi tự hủy hoại bản thân, trong đó tự sát là hậu quả nặng nề nhất. Việc điều trị trầm cảm thường kéo dài, đòi hỏi phối hợp nhiều phương pháp và chi phí lớn, gây gánh nặng cho người bệnh, gia đình và xã hội.

Tại Việt Nam, các nghiên cứu về trầm cảm trong cộng đồng nói chung còn hạn chế, chủ yếu tập trung vào tiếp cận tâm lý - lâm sàng, với kết quả nghiên cứu mang tính định tính là chính. Trong khi đó, các phương pháp thăm dò chức năng và phân tích sinh hóa, vốn có vai trò quan trọng trong việc làm sáng tỏ cơ chế bệnh sinh, xác định các chỉ dấu sinh học phục vụ chẩn đoán, theo dõi và đánh giá hiệu quả điều trị, lại chưa được áp dụng rộng rãi.

Trong bối cảnh đó, việc triển khai đề tài nghiên cứu sự biến đổi một số đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và một số chỉ dấu sinh học ở bệnh nhân trầm cảm áp dụng các phương pháp sinh hóa hiện đại là hết sức cấp thiết.

Hình minh họa. (Nguồn: nhóm thực hiện đề tài).

Đề tài được thực hiện với hai mục tiêu: (1) Xác định các đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và các chỉ dấu sinh học (biomarker) liên quan đến bệnh trầm cảm; và (2) Đánh giá mối liên hệ giữa tình trạng trầm cảm với sự thay đổi các đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và các chỉ dấu sinh học (BDNF - Brain-Derived Neurotrophic Factor, NT-3 - Neurotrophin-3 và NT-4 - Neurotrophin-4).

Tại buổi nghiệm thu, thay mặt nhóm nghiên cứu, đồng chí TS. Bùi Thị Hương báo cáo với Hội đồng về quá trình thực hiện và kết quả chính của đề tài. Cụ thể:

- Nghiên cứu cho thấy bệnh nhân trầm cảm có tần suất các triệu chứng cơ thể cao. Các biểu hiện nổi bật gồm: rối loạn giấc ngủ, mệt mỏi kéo dài, suy giảm trí nhớ, đau đầu, khó thở - chóng mặt và rối loạn tiêu hóa. Đặc biệt, sự gia tăng đáng kể các triệu chứng thuộc hệ tiêu hóa, da - miễn dịch, hô hấp và tim mạch cho thấy trầm cảm không chỉ giới hạn trong phạm vi rối loạn tâm thần - cảm xúc mà còn biểu hiện dưới dạng hội chứng đa cơ quan, phản ánh mối liên hệ hai chiều giữa não và cơ thể. Tỷ lệ 80% bệnh nhân có từ bốn triệu chứng cơ thể trở lên cho thấy các triệu chứng cơ thể là những dấu hiệu gợi ý quan trọng trong sàng lọc và nhận diện trầm cảm.- Ở nhóm bệnh nhân trầm cảm, hầu hết các chỉ số biến thiên nhịp tim (HRV) đều giảm có ý nghĩa thống kê so với nhóm đối chứng và có giá trị thấp hơn tiêu chuẩn, phản ánh sự mất cân bằng thần kinh tự chủ với thần kinh giao cảm chiếm ưu thế. Chỉ số căng thẳng các hệ điều hòa đạt 503±489 đơn vị cho thấy hệ thần kinh trung ương có vai trò chủ yếu trong điều hòa chức năng tim mạch. Các kết quả này cho thấy HRV có tiềm năng trở thành nhóm chỉ dấu sinh học khách quan, hỗ trợ sàng lọc và chẩn đoán trầm cảm.

- Chất lượng thực hiện các phản xạ cảm giác vận động thấp, thời gian phản xạ trung bình cao hơn ngưỡng tiêu chuẩn gần 2 lần, hệ số biến thiên cao, tỉ lệ phản xạ chính xác thấp suy giảm về tập trung và chú ý. Phân loại trạng thái chức năng cơ thể cho thấy 45% bệnh nhân thuộc loại III và 55% thuộc loại II, phản ánh mức độ suy giảm đáng kể về dự trữ chức năng và khả năng thích nghi của cơ thể ở bệnh nhân trầm cảm.

- Nồng độ của các yếu tố dinh dưỡng thần kinh BDNF (13,9 ± 7,9 ng/ml), NT- 3 (59,5  ± 16,0 pg/ml) và NT-4 (59,7 ± 13,3 pg/ml) trong mẫu huyết thanh của  bệnh nhân trầm cảm thấp hơn đáng kể so với nhóm mẫu đối chứng. Kết quả phân tích ROC curve (Receiver Operating Characteristic curve) cho thấy BDNF và NT-4 huyết thanh là dấu ấn sinh học tiềm năng trong đánh giá rối loạn trầm cảm. Nồng độ NT-3 huyết thanh không phải là dấu ấn sinh học độc lập đủ mạnh để sàng lọc trầm cảm, mà  có vai trò chỉ dấu sinh học hỗ trợ trong bộ đa biến cần kết hợp với các chỉ dấu khác như NT-4, BDNF.

- Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, đề tài đã xây dựng được mô hình chẩn đoán phân biệt gồm hai hàm tuyến tính, qua đó xác định được nhóm chỉ dấu sinh học thần kinh tiềm năng giúp phân biệt giữa người trầm cảm và không trầm cảm. Các thành phần chính của mô hình bao gồm: giảm SDNN (Standard Deviation of NN intervals) (chỉ số biến thiên nhịp tim - HRV), suy giảm chức năng thần kinh trung ương (thể hiện qua các tham số phản xạ cảm giác - vận động như điểm chức năng hệ thần kinh trung ương, độ lệch phản ứng, tần số gõ trung bình, hệ số biến thiên CV (Coefficient of Variation)), giảm nồng độ NT-4, BDNF huyết thanh và tăng huyết áp tâm trương - dấu hiệu của tình trạng cường giao cảm. Mô hình chẩn đoán phân biệt này có thể sử dụng để hỗ trợ chẩn đoán, sàng lọc trầm cảm trong cả nghiên cứu và thực hành lâm sàng.

Kết quả nghiên cứu được công bố trên 01 bài báo trên tạp chí khoa học quốc tế và 02 bài báo trên tạp chí khoa học uy tín trong nước; đồng thời hỗ trợ 02 sinh viên hoàn thành khóa luận tốt nghiệp đại học.

Sau khi nghe đồng chí đại diện nhóm thực hiện đề tài báo cáo kết quả đạt được sau quá trình nghiên cứu, các ủy viên Hội đồng nêu câu hỏi chất vấn, nhận xét đánh giá và đóng góp ý kiến cho Báo cáo tổng kết đề tài và các tài liệu kèm theo.

Hội đồng đánh giá cao quá trình triển khai nghiêm túc, đúng mục tiêu, nội dung đề ra, cũng như những kết quả nghiên cứu mang giá trị khoa học và thực tiễn của đề tài, coi đây là cơ sở ban đầu quan trọng cho việc phát triển các chỉ dấu sinh học trong sàng lọc, hỗ trợ chẩn đoán, theo dõi và can thiệp sớm trầm cảm.

Hội đồng nhất trí nghiệm thu đề tài và đánh giá mức “Đạt”; yêu cầu đơn vị chủ trì và chủ nhiệm đề tài hoàn thiện báo cáo tổng kết, các sản phẩm, tài liệu của nhiệm vụ và thực hiện đăng ký kết quả theo quy định./.