Phát hiện loài chuột mù mới giống Typhlomys (Platacanthomyidae, Rodentia) trong trầm tích Pleixtôxen trung ở miền Bắc Việt Nam

Miền Bắc là khu vực sinh sống của loài chuột mù Typhlomys chapensis Osgood, 1932 rất quý hiếm và đặc hữu cho Việt Nam, nhưng còn ít được nghiên cứu. Loài gặm nhấm nhỏ giống như chuột này thuộc họ chuột gai Platacanthomyidae (bộ gặm nhấm Rodentia), khá phổ biến ở một số khu vực Nam Á. Một điểm khác biệt là loài chuột mù sống ở khu vực rừng núi nhiệt đới nhưng lại có lối sống thích nghi với việc leo cây và đào hang. Đồng thời, nó gần như bị mù (chỉ phân biệt được ánh sáng và bóng tôi giống như chuột chũi) và định hướng di chuyển bằng sóng siêu âm giống như loài dơi. Khu vực sống của loài chỉ giới hạn trong vùng núi cao Sa Pa thuộc tỉnh Lào Cai và vùng giáp ranh với Trung Quốc. Cho đến gần đây, ở Việt Nam chưa ghi nhận được dữ liệu nào về hóa thạch của loài này, nhưng tại Trung Quốc đã phát hiện được dấu tích của loài trong trầm tích Mioxen thượng và trẻ hơn.

Các thành viên của đoàn khảo sát.

Trong tháng 3 năm 2021, đoàn khảo sát của Trung tâm Nhiệt đới Việt-Nga và Viện Cổ sinh vật học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Nga đã tiến hành khảo sát tại các hang Thẩm Khuyên và Thẩm Hai tỉnh Lạng Sơn và thu được nhiều mẫu động vật có vú trong trầm tích Pleixtôxen. Viện sĩ Lopatin A.V. người thực hiện nghiên cứu hóa thạch của các động vật có vú nhỏ ở hang Thẩm Hai cho biết: “Đã xác định tại đây có sự hiện diện của các loài động vật thuộc bộ ăn sâu bọ (nhím và chuột chù), dơi (gồm cả dơi ăn quả) và nhiều loài gặm nhấm. Trong số các mẫu thu được, nhiều nhất là nhím và sóc, chuột đào hang khá ít gặp, nhưng trong đó có đại diện của nhóm chuột gai là loài mới Typhlomys stegodontis. Tên loài được đặt theo phát hiện cùng với giống Stegodon đã tuyệt chủng”.

Một số mẫu vật thu được trong trầm tích Pleixtôxen tại hang Thẩm Hai.

Mẫu răng của loài Typhlomys stegodontis Lopatin, 2021 thu được trong trầm tích Pleixtôxen ở miền Bắc Việt Nam.

Hang Thẩm Hai là nơi đầu tiên tìm thấy hóa thạch của loài chuột mù thuộc họ chuột gai và đã bổ sung thông tin còn khuyết thiếu về Pleixtôxen giữa trong hồ sơ cổ sinh vật của họ này. Các nhà nghiên cứu cho rằng, sự đa dạng cao của các loài chuột đào hang với ít nhất là 5 loài khác biệt về địa lý ở miền Bắc Việt và Đông Nam Trung Quốc là kết quả của sự đa dạng hóa taxon trong điều kiện ở các vùng núi biệt lập. Việc phát hiện loài chuột mù Typhlomys stegodontis trong trầm tích Pleixtôxen ở Việt Nam và sự đa dạng hiện tại của giống chuột núi đào hang cho phép đặt ra giả thiết về sự tồn tại của một số loài có quan hệ họ hàng với giống Typhlomys. Khu vực phân bố hiện tại của loài Typhlomys chapensis là dãy Hoàng Liên Sơn ở Tây Bắc Việt Nam và Nam Trung Quốc, khu vực sống của loài chuột mù trong thế Pleixtôxen giữa ở Đông Bắc Việt Nam bị phân chia do lưu vực Sông Hồng, trong đó thế Pleixtôxen có thể là một trong những cản trở chính đối với việc mở rộng vùng phân bố của các loài động vật có vú tại khu vực này.

Tin bài và ảnh: Lê Xuân Đắc (Viện Sinh thái nhiệt đới).

Nguồn tài liệu: Лопатин А.В. Новый вид Typhlomys (Platacanthomyidae, Rodentia) из среднего плейстоцена северного Вьетнама // Доклады Российской Академии наук. Науки о жизни. 2021. Т. 501. № 1. С. 505-510. DOI: 10.31857/S2686738921060093.