Phát hiện loài mới Rắn lục mép xanh dương (Trimeresurus cyanolabris) tại Vùng duyên hải Nam Trung Bộ, Việt Nam

Mới đây, trên tạp chí Zootaxa (tháng 7/2024) các nhà khoa học Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga và các cộng sự đã công bố phát hiện loài rắn độc mới được đặt tên là Rắn lục mép xanh dương (Trimeresurus cyanolabris), thuộc giống Rắn lục châu Á (Trimeresurus), họ Rắn lục (Viperridae). Phát hiện mới đã nâng số loài thuộc giống Rắn lục châu Á lên tổng số 50 loài trên thế giới và là loài thứ 10 tại Việt Nam.

Rắn lục mép xanh dương có kích thước nhỏ, chiều dài cơ thể khoảng 63 cm, đầu hình tam giác nhìn từ trên xuống. Cơ thể hình trụ, dài và mỏng, màu xanh lá cây sáng đồng đều ở phía trên và phần trên của hai bên. Bụng màu vàng lục nhạt, nhạt hơn ở phần trước và xanh lục nhạt ở phần sau. Đuôi màu đỏ gạch sẫm và có viền mờ ở hai bên. Vùng trên môi, dưới môi, cằm và cổ có màu xanh lam. Lưng phổ biến có 21 hàng vảy, hơi gồ ghề ngoại trừ các hàng ngoài cùng. Bụng có 166-178 hàng vảy; dưới đuôi có 52-75 hàng vảy, tất cả đều xếp theo từng cặp. Mắt màu vàng sáng, có vệt sau mắt màu trắng ở cả con đực và con cái.

Kết quả nghiên cứu về sinh học phân tử khi phân tích, so sánh trình tự một số gen (cyt b, ND4 và 16S rRNA) và xây dựng mối quan hệ phát sinh loài cho thấy, loài Trimeresurus cyanolabris tạo thành một nhánh riêng biệt trên cây phát sinh loài của giống Trimeresurus và khác với loài T. rubeus có hình thái tương tự do sự khác biệt đáng kể trong trình tự gen ty thể cyt b (p = 6,0%). Kết hợp dữ liệu so sánh hình thái và sinh học phân tử đã minh chứng loài Rắn lục mép xanh dương phân bố ở Vùng duyên hải Nam Trung Bộ là một loài mới của Việt Nam.

Sinh cảnh sống của Rắn lục mép xanh dương được ghi nhận ở các khu rừng khô nhiệt đới, độ cao thấp đến trung bình (khoảng 90-400 m so với mực nước biển), thường sống trên các hốc cây, cây bụi, cây gỗ nhỏ và thảm lá rụng. Hiện nay, loài Rắn lục mép xanh dương mới chỉ ghi nhận ở các khu vực thuộc Vùng duyên hải Nam Trung Bộ (Quảng Ngãi, Bình Định, Khánh Hòa và Ninh Thuận). Phạm vi phân bố thực tế của loài này vẫn chưa được biết đến.

Tại Việt Nam, các loài rắn độc thuộc giống Rắn lục châu Á (Trimeresurus) gây ra tai nạn rắn cắn được coi là phổ biến nhất, đây là một trong những nguyên nhân tạo ra xung đột với con người, chúng đang bị đe dọa do nạn săn bắt, buôn bán bất hợp pháp và suy giảm môi trường sống ngày càng trầm trọng. Gần đây, các nhà khoa học Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga và các cộng sự cũng đã công bố 2 loài mới cho khoa học (loài Thằn lằn mù và Thằn lằn giun Núi Chúa) được ghi nhận tại khu vực Vườn Quốc gia Núi Chúa (tỉnh Ninh Thuận). Phát hiện mới loài Rắn lục mép xanh dương đã củng cố thêm tầm quan trọng của khu vực rừng nhiệt đới Vùng duyên hải Nam Trung Bộ như một trung tâm khu vực về đa dạng động vật lưỡng cư và bò sát. Cần tiếp tục nghiên cứu để làm rõ thành phần phân loại, phân bố, sinh thái và độc tính của các loài Rắn lục châu Á tại Việt Nam, cũng như các hoạt động liên quan đến giáo dục bảo tồn nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng về sơ cứu trong các trường hợp bị rắn cắn và tầm quan trọng của việc bảo tồn rắn tại Việt Nam.

Rắn lục mép xanh dương - A: Con đực trưởng thành; B: Con cái trưởng thành. (Ảnh: Bragin AM, Poyarkov NA).

Rắn lục mép xanh dương (Mẫu con đực trưởng thành); A: Cơ thể nhìn từ trên; B: Cơ thể nhìn từ dưới; C: Đầu nhìn từ trên; D: Đầu nhìn từ dưới; E: Đầu nhìn từ bên phải; F: Đầu nhìn từ bên trái. (Ảnh: Idiiatullina SS).

Mối quan hệ phát sinh của loài Rắn lục mép xanh dương với các loài khác trong giống Rắn lục châu Á. (Ảnh: Bragin AM).

Tin bài: Lê Xuân Đắc, Viện Sinh thái Nhiệt đới, TTNĐ Việt - Nga

Nikolay A. Poyarkov, ĐH Tổng hợp Matxcơva, Liên bang Nga

Nguồn tài liệu:

1. Idiiatullina SS, Tan NV, Bragin AM, Pawangkhanant P, Dac LX, Vogel G, David P, Poyarkov NA (2024). A new species of green pitviper of the Trimeresurus macrops complex (Reptilia: Serpentes: Viperidae) from South Central Coastal Region of Vietnam. Zootaxa, 5474(4):375-411.

2. Kliukin NS, Bragin AM, Tan NV, Son LX, Tin TVT, Gorin VA, Poyarkov NA (2024). Another new species of Dibamus Duméril & Bibron, 1839 (Squamata: Dibamidae) from Nui Chua National Park, Ninh Thuan Province, Vietnam. Zootaxa, 5406(1):87-104.

3. Kliukin NS, Tan NV, Son LX, Bragin AM, Tin TVT, Gorin VA, Poyarkov NA (2023). A new species of the genus Dibamus Duméril & Bibron, 1839 (Squamata: Dibamidae) from the driest and hottest place of Vietnam. Zootaxa, 5380(4):301-320.