Thằn lằn giun Núi Chúa (Dibamus tropcentr) một loài mới từ vùng nóng và khô hạn nhất Việt Nam

Trong khuôn khổ thực hiện đề tài thuộc Kế hoạch nghiên cứu khoa học và công nghệ do Ủy ban phối hợp về Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga phê duyệt với mã số E-1.2, nhóm nghiên cứu gồm các chuyên gia của Việt Nam và Nga đã phát hiện và mô tả một loài mới thuộc giống Dibamus của họ Thằn lằn giun Dibamidae dựa trên các mẫu vật thu thập được từ Vườn quốc gia (VQG) Núi Chúa, tỉnh Ninh Thuận, nơi nóng và khô hạn nhất cả nước. Đây là loài thứ 7 của giống Dimamus được ghi nhận ở Việt Nam.

Tên của loài mới được đặt theo tên của Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga (Vietnam - Russia Tropical Center). Đây là tổ chức hợp tác quốc tế về nghiên cứu khoa học, đã thực hiện các nghiên cứu về sinh thái và đa dạng sinh học của Việt Nam trong hơn 35 năm qua. Các nghiên cứu về khu hệ lưỡng cư - bò sát ở Việt Nam được thực hiện bởi các cán bộ Trung tâm đến nay đã mô tả hơn 60 loài mới cho khoa học. 

Phân bố của các loài thuộc giống Dibamus ở Việt Nam và hình ảnh của loài Dibamus tropcentr.

Họ Dibamidae thường được gọi là thằn lằn mù bởi vì đây là nhóm không có mắt. Chúng đại diện cho một nhóm thằn lằn cổ gồm các loài có vảy nhưng không có chi, đặc trưng bởi vẻ ngoài giống các loài giun, đôi mắt được che phủ hoàn toàn bởi vảy, không có lỗ tai ngoài và vảy được mở rộng ở trên tấm đầu. Họ Dibamidae có hai giống gồm giống đơn loài Anelytropsis ghi nhận ở Mexico và giống Dibamus có phân rộng khắp các lục địa và đảo.

Loài Dibamus tropcentr có chiều dài khoảng 10 - 12cm, không giống như các loài khác của giống Dibamus loài này có sự xuất hiện của đường rãnh môi cơ bản, đuôi dài hơn và số lượng vảy dưới phần đuôi nhiều hơn. Số lượng hàng vảy ở giữa thân cũng nhiều hơn.

Ảnh và hình vẽ minh họa phần đầu của Dibamus tropcentr.

Cho đến nay, loài Dibamus tropcentr chỉ được biết đến từ bảy mẫu vật được thu thập từ VQG Núi Chúa, tỉnh Ninh Thuận, Việt Nam. Mặc dù chưa có đánh giá về sinh thái học của loài này nhưng dường như chúng có kích thước quần thể khá nhỏ. Bên cạnh đó, các mối đe dọa đối với Dibamus tropcentr cũng chưa được biết đến nhiều, tuy nhiên loài này có khả năng liên quan chặt chẽ đến môi trường sống cụ thể được tìm thấy trong các khu rừng thường xanh khô ven biển ở độ cao thấp (độ cao 200 - 300 m so với mực nước biển). Trong điều kiện khí hậu khô hạn và bị tác động nhiều bởi con người dẫn đến nguy cơ biến mất của các loài sinh vật nói chung và loài này nói riêng. Dựa theo thông tin thu thập ngoài thực địa, nhóm tác giả đề xuất Dibamus tropcentr là loài sắp nguy cấp (VU) theo danh mục Danh sách đỏ của IUCN (Dựa theo Tiêu chuẩn và Khuyến nghị của IUCN 2019).

Sinh cảnh sống (A) và vị trí thu thập mẫu mô tả gốc (B) của loài Dibamus tropcentr VQG Núi Chúa, Ninh Thuận.

Hình ảnh X-Quang về hình thái của bộ xương (A), hộp sọ nhìn từ dưới lên (B), trên xuống (C), mặt bên (D) và cấu trúc xương chân bị ẩn (E).

Nguồn tài liệu: Nikita S. Kliukin, Tan Van Nguyen, Son Xuan Le, Andrey M. Bragin, Tin Trong Vo Tran, Vladislav A. Gorin & Nikolay A. Poyarkov (2023). A new species of the genus Dibamus Duméril & Bibron, 1839 (Squamata: Dibamidae) from the driest and hottest place of Vietnam. Zootaxa 5380 (4): 301-320.

Tin bài: Lê Xuân Sơn - Viện Sinh thái nhiệt đới