Ứng dụng công nghệ sóng xung kích trong trị liệu bệnh lý về cơ - xương - khớp tại Trung tâm Nghiên cứu Điều trị kỹ thuật cao

Bệnh lý cơ xương khớp là hệ thống các bệnh về cơ, xương và khớp, thường được biểu hiện bằng các triệu chứng như đau, sưng khớp, hạn chế vận động, yếu cơ, đau gân, cơ hay các biến dạng xương... Hiện nay công nghệ sóng xung kích chính là giải pháp hiện đại, hiệu quả nhanh chóng.
Sóng xung kích trị liệu (Extracorporeal Shockware Therapy) có bản chất là sóng âm (sóng cơ học) là dạng sóng đơn, áp lực lớn, biên độ rộng, thay đổi đột ngột, ngắt quãng vào những điểm đau, các mô gân, cơ, xương bị tổn thương, thúc đẩy quá trình làm lành vết thương, tái tạo xương, gân và các mô mềm khác. Hiện nay, phương pháp điều trị này không còn xa lạ đối với bệnh nhân bị các bệnh về cơ xương khớp, điều trị bằng cách không xâm lấn, được xác định đạt tiêu chuẩn quản lý chất lượng ISO 13485 (tiêu chuẩn Quốc tế) cũng như Bộ Y tế Việt Nam cho phép ứng dụng trong điều trị, đặc biệt trong điều trị các bệnh lý về cơ xương khớp.

Hình 1: Hình ảnh mô tả đầu tạo sóng xung kích

Sóng xung kích có những đặc điểm sau:
- Biên độ áp suất dương cao: từ 10 đến 1000MPa.
- Biên độ áp suất âm thấp: từ 1 đến 10MPa
- Thời gian xung ngắn: từ 1µs đến 20µs
- Thời gian tăng áp suất dương rất ngắn: dưới 100ns.
- Dải tần số rộng: từ 1Hz đến 1MHz.

Về phân loại:
Hiện nay, có 2 loại sóng xung kích phổ biến trong điều trị bệnh lý cơ xương khớp, chấn thương chỉnh hình, chấn thương thể thao, vật lý trị liệu…, gồm sóng xung kích hội tụ và sóng áp lực xuyên tâm (hay sóng xung kích phân kỳ). Hai dạng sóng xung kích này đều có đặc điểm, cơ chế hoạt động và chỉ định điều trị riêng biệt. Trong đó, sóng xung kích hội tụ được tạo ra bằng các phương pháp như điện thủy lực, áp điện, điện từ; sóng này có thể tập trung năng lượng tại 1 điểm, có độ rộng xung nhỏ nên có thể tác động vào chính xác điểm tổn thương, nhất là những tổn thương sâu trong cơ thể với độ xuyên sâu tối đa khoảng 12 cm, giảm tác động đến các vùng lân cận. Khác với sóng xung kích hội tụ, sóng xung kích phân kỳ lại lan tỏa năng lượng dạng tỏa tròn; khiến cho khả năng tác động của xung sóng thường ở mô mềm phía ngoài mà không có khả năng đi sâu vào cơ thể; chính vì thế, loại sóng này thường được ứng dụng rộng rãi trong vật lý trị liệu; sóng xung kích phân kỳ được tạo từ phương pháp điện từ, điện thủy lực.

Về nguyên lý hoạt động:
Người ta sử dụng sóng âm có năng lượng cao này tác động vào các điểm đau, mô xơ, gân, cơ hoặc xương bị tổn thương trong cơ thể tạo ra tác động cục bộ; thúc đẩy quá trình phục hồi mô, tế bào; giảm đau và khôi phục khả năng vận động. Trong các thiết bị vật lý trị liệu bằng sóng âm hiện nay thường sử dụng nguyên lý khí nén. “Viên đạn” được gia tốc bằng áp lực khí nén (5-10 m/s), giảm tốc đột ngột do va chạm với khối chất rắn, động năng của viên đạn truyền qua khối va chạm truyền vào mô tại điểm tiếp xúc, từ đó truyền phân kỳ như sóng áp suất dạng tỏa tròn.
Sản xuất đủ lượng collagen là điều kiện tiên quyết cho quá trình phục hồi cấu trúc bị tổn thương ở các cơ xương và dây chằng. Công nghệ sóng xung kích sẽ thúc đẩy quá trình tổng hợp procollagen, giúp chữa lành các tổn thương nhanh hơn. Sự vôi hóa thông thường là kết quả của những vết rách siêu nhỏ hoặc do các chấn thương ở gân, dây chằng. Sóng âm sẽ làm tan các khối vôi hóa hiện có và bắt đầu khởi động quá trình loại bỏ tình trạng vôi hóa sinh học, giúp người bệnh có thể khôi phục lại khả năng vận động.
Phương pháp này đã thúc đẩy nhanh quá trình chữa lành bệnh một cách tự nhiên (kích thích các tế bào gốc, tăng cường sản xuất collagen, hồi phục mô sẹo, tái tạo tổn thương và cải thiện tuần hoàn máu tại khu vực điều trị), làm phá vỡ các kết cấu canxi bất thường, giúp tăng cường khả năng vận động cũng như tầm vận động của các khớp, giúp tăng cường lưu thông máu tại vùng bị tổn thương đưa hoạt chất và oxi làm quá trình khả năng hồi phục tốt hơn, rút ngắn thời gian điều trị bệnh. Nhờ vào khả năng này, phương pháp này không chỉ giảm triệu chứng mà còn giải quyết nguyên nhân gốc rễ của vấn đề. Còn là phương pháp không xâm lấn, an toàn. Công nghệ sóng xung kích giúp cải thiện chuyển hóa và tuần hoàn vi mạch, làm tan sự vôi hóa của nguyên bào sợi. Điều trị bằng sóng xung kích mang lại một phương pháp điều trị hiệu quả và an toàn cho nhiều bệnh lý cơ xương khớp. 
Công dụng trong điều trị các bệnh về cơ xương khớp
- Cải thiện tuần hoàn vi mạch và chuyển hóa: kích thích quá trình tái tạo mạch máu mới, tăng cấp máu tại vùng tổn thương, tăng tái tạo mô tế bào.
- Tăng cường sản xuất collagen nhằm sửa chữa các cấu trúc bị tổn thương của hệ cơ xương và dây chằng.
- Phục hồi vận động, làm mềm các vùng gân xơ cứng, phá cấu trúc vôi hóa của các nguyên bào sợi.
- Giảm đau do co rút cơ, ức chế sự co cơ, tăng cường phân tán chất trung gian dẫn truyền giảm đau (P).
Chỉ định: 
Sóng xung kích được dùng để điều trị một số bệnh, cụ thể như:
- Đau cân, gân, đau khớp mãn tính.
- Viêm bao hoạt dịch, viêm gân, viêm khớp vai, hội chứng đau vùng khớp háng.
- Đau gân gót chân, gai xương gót, viêm gân Achilles, viêm khớp gối, cứng khớp ngón tay.
- Các vấn đề đau sau chấn thương thể thao như hội chứng Tennis elbow, căng cơ, hoặc co thắt cơ cấp tính sau vận động.
Chống chỉ định:
- Không tác động lên vùng mắt, não, các cơ quan nội tạng, dây thần kinh lớn, hoặc vết thương hở, vùng cấy ghép kim loại, bộ phận sinh dục.
- Không áp dụng cho phụ nữ mang thai (ở vùng bụng) và trẻ em đang phát triển xương.
- Bệnh nhân có hội chứng rối loạn đông máu hoặc đang điều trị corticosteroid. 
Về ứng dụng công nghệ sóng xung kích vào điều trị các bệnh lý về cơ - xương - khớp tại Trung tâm Nghiên cứu điều trị kỹ thuật cao/Viện Y sinh nhiệt đới/ Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga (TTNC&ĐTKTC):
Với đội ngũ bác sĩ chuyên khoa và các kỹ thuật viên nhiều kinh nghiệm cùng nhiều trang thiết bị hiện đại, những năm qua bộ phận đông y và phục hồi chức năng của TTNC&ĐTKTC đã sử dụng công nghệ sóng xung kích trong điều trị hiệu quả cho hàng nghìn lượt bệnh nhân với nhiều bệnh lý về cơ - xương - khớp khác nhau. Số liệu thống kê tháng 8/2024, đơn vị đã tiếp nhận 103 bệnh nhân, khám sàng lọc và chỉ định sử dụng công nghệ sóng xung kích trong điều trị, trong đó:
- 42 bệnh nhân (40%) điều trị khớp gối với các nguyên nhân tổn thương: Co cứng dải chậu chày, viêm dây chằng bánh chè, gân hamstring, gân tứ đầu đùi, gân kheo, gân cơ dép, chấn thương thể thao,…
- 28 bệnh nhân (27%) điều trị khớp vai với các nguyên nhân tổn thương: Viêm gân nhị đầu, gân trên gai, cơ tròn bé, khớp vai thể đông cứng,…
- 16 bệnh nhân (16%) điều trị vùng cánh tay với các nguyên nhân tổn thương: Hội chứng ống cổ tay, viêm lồi cầu ngoài, viêm lồi cầu trong, hội chứng ngón tay lò xo,…
- 11 bệnh nhân (11%) điều trị cổ chân, bàn chân với các nguyên nhân tổn thương: Viêm gân gót Achilles, viêm gân mác ngắn, viêm gân mác dài, viêm gân duỗi, viêm cân gan bàn chân, một số chấn thương thể thao,...
- 6 bệnh nhân (6%) điều trị vùng thắt lưng với các nguyên nhân tổn thương: Viêm gân cực dài, vôi hóa dây chằng liên gai, viêm khớp liên mấu.
Về kết quả điều trị, trong 103 bệnh nhân dựa theo thang điểm giá trị đo lường cường độ đau (VAS - Visual Analog Scale): có 60 người (58%) đạt tốt, 31 người (30%) đạt khá, 12 người (12%) người đạt trung bình vì có thang điểm VAS giữ ở mức 3 nên vẫn điều trị thêm. Bên cạnh đó 68 người có đáp ứng nhanh, cải thiện rõ rệt về mức độ đau và tầm vận động của khớp ngay sau buổi đầu tiên điều trị bằng sóng xung kích. Phác đồ điều trị trung bình từ 10 đến 15 ngày tương ứng với lịch điều trị sóng xung kích trị liệu là 3 đến 5 buổi (3 ngày/lần); ít nhất là 2 lần/ 1 liệu trình (trường hợp viêm cơ thắt lưng chậu, đau cấp tính hoặc sau chấn thương); nhiều nhất là 7 lần/1 liệu trình (như các điểm viêm quanh khớp vai, ngón tay lò xo, viêm gân achilles, gai gót, bệnh mãn tính hoặc tổn thương khớp lớn). 

 Hình 2: Hình ảnh bác sĩ và kỹ thuật viên điều trị cho bệnh nhân bằng sóng xung kích

Trường hợp điển hình: 
Bệnh nhân nữ - L.T.T, 50 tuổi, lao động phổ thông tại Thanh Thủy, Thanh Liêm, Hà Nam. Bệnh nhân xuất hiện đau nhức khớp vai 4 tháng nay, đau tăng khi vận động, khi thực hiện các động tác nâng xoay khớp vai, đau làm bệnh nhân khó thực hiện các động tác chải đầu, cài áo, đánh răng; người gầy sút cân, khó ngủ vì đau nhiều về đêm. Bệnh nhân đã đi khám tại bệnh viện tỉnh, được chẩn đoán viêm quanh khớp vai, được điều trị bằng các thuốc giảm đau chống viêm, giãn cơ. 
Sau 1 tháng tình trạng đau không đỡ nên đến khám tại Phòng khám Đông y. Khám lâm sàng thấy tầm vận động bị hạn chế: ROM dạng khớp vai 0-135^o gập 0-120^o, duỗi sau 0-15^o các nghiệm pháp Neer, Yocum, Jobe, Speed dương tính. 
Kết quả siêu âm khớp vai: viêm gân nhị đầu dài, vôi hóa mấu động lớn xương cánh tay phải, viêm gân trên gai. Phim Xquang khớp vai thẳng, có vôi hóa mấu động lớn (Hình 3a).
Bệnh nhân đã được áp dụng phác đồ điều trị vật lý trị liệu với liệu trình 20 ngày bao gồm: siêu âm trị liệu, xoa bóp bấm huyệt trị liệu, điện châm và kết hợp với sóng xung kích 3 ngày/lần.
Kết quả: Sau liệu trình trên tình trạng của bệnh nhân L.T.T đã cải thiện rõ rệt, không còn đau nhức, đêm ngủ, các sinh hạt hàng ngày như chải đầu, cài áo, làm việc sinh hoạt hàng ngày không bị đau lên, tầm vận động khớp vai trở về bình thường (dạng 180^o- duỗi 45^o- gấp 180^o). Chụp Xquang đã tiêu hết điểm vôi hóa, sự thay đổi trước và sau điều trị thể hiện qua hình 3a, hình 3b.

Hình 3a: Bệnh nhân chụp phim trước khi điều trị

 Hình 3b: Bệnh nhân chụp phim sau khi điều trị

Tóm lại, việc ứng dụng công nghệ sóng xung kích vào phác đồ điều trị các bệnh lý về cơ - xương - khớp tại TTNC&ĐTKTC cho kết quả tích cực với nhiều ưu điểm:
- Điều trị không xâm lấn, tính an toàn cao.
- Giảm đau nhanh, hiệu quả rõ rệt sau điều trị.
- Có thể giải quyết các vấn đề phức tạp trong các bệnh lý cơ - xương - khớp như: xơ hóa mô cơ, vôi hóa gân, dây chằng, cứng dính bao khớp, ... mà các thiết bị vật lý trị liệu khác chưa thực hiện được.

Tin bài: Phùng Quang Tùng, Nguyễn Phương Thảo, Nguyễn Thị Dung - Trung tâm Nghiên cứu & Điều trị kỹ thuật cao/Viện Y sinh Nhiệt đới.